តើបទល្មើស នៅក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជាឆ្នាំ២០០៩ មានអ្វីខ្លះ មានលក្ខណៈបែបណា និងមានទំងន់ទោសដូចម្ដេច​ខ្លះ? សូមចូលរួមស្វែងយក ពីបទល្មើសទាំងនេះ ជាមួយនឹងការបកស្រាយខាងក្រោមនេះ។

រូបថតនៃក្របសៀវភៅ «ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ»នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឆ្នាំ២០០៩។

ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ - ក្រមព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជា ត្រូវបានអនុម័តដោយរដ្ឋសភាកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០៩ និង បានដាក់ឲ្យអនុវត្ត នៅថ្ងៃទី១១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១០ សម្រាប់រាជធានីភ្នំពេញ និងនៅថ្ងៃទី២១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១០ សម្រាប់​បណ្តា​ខេត្ត-ក្រុងនានា។ ហើយក្រមនេះ មានវិសាលភាពក្នុងការអនុវត្ត​របស់​ខ្លួន ពីរយ៉ាង៖ ទីមួយ វិសាលភាពតាម​ពេល​ មានន័យថា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌអាចអនុវត្តបាន តែចំពោះបទល្មើស​ណា ក្រោយពីក្រមនេះចូលជាធរមាន​ប៉ុណ្ណោះ (មាត្រា៣ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ)។ ទីពីរ វិសាលភាពតាមដែនដី មានន័​យថា បទល្មើសទាំងឡាយណា ដែល​​ប្រព្រឹត្តិ​​នៅ​លើដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា រួមបញ្ចូលទាំង​លំហរ​អាកាស និងដែនសមុទ្រផងដែរ (មាត្រា១២ នៃក្រម​ព្រហ្មទណ្ឌ)។

ក្រមព្រហ្មទណ្ឌឆ្នាំ២០០៩នេះ បានផ្តល់នូវនិយមន័យពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌថា ជាអំពើទាំងឡាយណា ដែលបាន​ធ្វើឲ្យខូចសណ្តាប់ធ្នាប់ របៀបរៀបរយសាធារណៈ ឬអំពើប្រឆាំងនឹងមនុស្ស អំពើដែលប៉ះពាល់នៃបូរណភាព​នៃ​បុគ្គល ប៉ះពាល់ដល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ សេរីភាព ឬ សិទ្ធិរបស់មនុស្ស អំពើបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិអ្នកដទៃ លួច ឆក់ ប្លន់​ជា​ដើម។

បទល្មើសជាបីប្រភេទ

ក្រមព្រហ្មទណ្ឌឆ្នាំ២០០៩ មាត្រា៤៣ បានបញ្ជាក់ថា ការអនុវត្តទោសមានពីរយ៉ាង គឺទោស«ដាក់ពន្ធនាគារ» និង​ទោស«ពិន័យជាប្រាក់»។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ទោសទាំងពីរនេះ អាចអនុវត្តព្រមគ្នា​ចំពោះតែបទល្មើស​«មជ្ឈឹម»​ប៉ុណ្ណោះ។ បទល្មើសក្រៅពីនេះ អនុវត្តទោសតែមួយ ក្នុងចំណោមទោសទាំងពីរ ទៅតាម«បទល្មើស»ដែលបាន​ប្រព្រឹត្តិ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង បទល្មើសមួយចំនួន ដូចជា«បទឧក្រិដ្ឋ» មានតែទោសដាក់ពន្ធនាគារប៉ុណ្ណោះ គ្មាន​ទោសពិន័យជាប្រាក់ទេ។ តែបទល្មើសមួយចំនួនទៀតដែលជា «បទលហុ» មានតែទោសពិន័យជាប្រាក់ ឯទោស​ដាក់ពន្ធនាគារគ្មានទេ។ ចំពោះបទល្មើស«បទមជ្ឈិម»វិញ ត្រូវមានទាំងពីរ ទោសដាក់ពន្ធនាគារ និងទោសពិន័យ​ជាប្រាក់។ ទាំងនេះ តាមន័យក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ហៅថា«មូលទោស»។

បទឧក្រិដ្ឋ - ជាទោសដាក់ពន្ធនាគារមានរយៈពេលលើសពី៥ឆ្នាំ និងក្រោមឬស្មើនឹង៣០ឆ្នាំ និងទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​អស់មួយជីវិត ទោសពន្ធនាគារ អាចត្រូវវបន្ថែមជាទោសពិន័យជាប្រាក់ផងដែរ (មាត្រា៤៦ ក្រម​ព្រហ្មទណ្ឌ)។ ឧទាហរណ៍៖ ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រល័យពូជសាសន៍, ឧក្រិដ្ឋកម្ម​សង្រ្គាម, ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រឆាំង​មនុស្សជាតិ, បទឃាតកម្ម, បទ​រំលោភ​សេពសន្ថវៈ, បទលួច​ដោយ​មាន​អំពើ​ហិង្សា (ឬ​ប្លន់) ។ល។

បទមជ្ឈឹម - បទមជ្ឈឹម ជាទោសដាក់ពន្ធនាគារ ដែលកម្រិតអតិបរមានៃទោស មានរយៈពេលលើសពី៦ថ្ងៃ និង​ក្រោម ឬស្មើ​នឹង៥ឆ្នាំ (មាត្រា៤៧ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ)។ ឧទាហរណ៍៖ បទមនុស្សឃាត​ដោយ​អចេតនា, លួច, បង្ក​របួសស្នាម (ហិង្សា​ដោយ​ចេតនា), បទឆបោក, រំលោភលើ​សេចក្តីទុកចិត្ត ។ល។

បទលហុ - កម្រិតអតិបរមានៃទោសដាក់ពន្ធនាគារ មានរយៈពេលក្រោម ឬស្មើនឹង៦ថ្ងៃ។ ទោសដាក់ពន្ធនាគារ អាចត្រូវបន្ថែមជាទោសពិន័យជាប្រាក់ផងដែរ។ បទល្មើសនេះភាគច្រើន ត្រូវផ្តន្ទាទោសត្រឹមតែពិន័យ ជាប្រាក់​ប៉ុណ្ណោះ (មាត្រា៤៨ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ)។ ឧទាហរណ៍៖ ការបើកបរ​ដោយ​មិន​គោរពច្បាប់​ចរាចរណ៍, ការជេរប្រមាថ​មន្រ្តីរាជការ​សាធារណៈ, ការ​បរិហាកេរ្តិ៍ ឬ​ជេរប្រមាថ​ជា​សាធារណៈ, ការបង្ហាញ​នូវ​ភាពស្រវឹង​នៅ​ទីសាធារណៈ ។ល។

ក្នុងចំណោមបទល្មើសទាំងបីខាងលើ ដែលស្ថិតក្នុងមូលទោសនេះ យោងតាមមាត្រា៥៣ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌដដែល ចៅក្រមអាចប្រកាសដាក់ទោសបន្ថែមបាន ពីលើ«មូលទោស (ទោសពន្ធនាគារនិងទោសពិន័យ)»។ ក្នុងករណី​ដាក់ទោសបន្ថែមនេះ ចៅក្រមអាចអនុវត្តទៅបាន លុះត្រាតែទោសនោះ ត្រូវបានចែងច្បាស់លាស់ក្នុងច្បាប់ ចំពោះ​បទល្មើស ដែលត្រូវ«ចោទប្រកាន់»។ តាមមាត្រ៥៣នេះ ទោសបន្ថែមអាចមានច្រើនប្រភេទដែលរួមមាន៖ ការដក​សិទ្ធិពលរដ្ឋ, ការរឹបអូសឧបករណ៍ដែលប្រើប្រាស់ ឬរឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិដែលបានមកពីការប្រព្រឹត្តបទល្មើស, ការ​ហាមឃាត់មិនឲ្យចាកចេញ ឬមិនឲ្យចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា(បើជនល្មើសជាជនបរទេស), ការផ្សាយ​សេចក្តី​សម្រេចទោសនៅតាមបណ្តាញសារព័ត៌មានជាដើម។

អ្វីជាដើមហេតុនៃរឿងព្រហ្មទណ្ឌ? ករណីវិវាទនីមួយៗក្នុងសង្គម ច្រើនកើតឡើងដោយសារទំនាស់។ ហេតុអ្វី​បានជា​មានទំនាស់? តើទំនាស់ប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិ និងច្បាប់យ៉ាងដូចម្តេច? ប្រសិនបើទំនាស់​ទាក់ទងនឹង​ការរំលោភ​សិទ្ធិ​«ស្របច្បាប់»បុគ្គល ឬទំនាស់កើតឡើងរវាងភាគីពីរមិនសុខចិត្តនឹងគ្នា ដែលរួមមានប្រជាពលរដ្ឋនិងប្រជាពលរដ្ឋ រវាងប្រជាពលរដ្ឋនិងអាជ្ញាធរ ឬរវាងអាជ្ញាធរនិងអាជ្ញាធរ រហូតបង្កឲ្យមានជារឿងព្រហ្មទណ្ឌ។ ដូច្នេះ​ក្នុង​រឿង​ព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវមានបណ្តឹងពីរ បណ្តឹងព្រហ្មទណ្ឌ និងបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីក្តី។

តើត្រូវដោះស្រាយទំនាស់ ក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌទាំងនោះដោយវិធីណា? «ទំនាស់» ត្រូវបានដោះស្រាយតាមផ្លូវច្បាប់ ដែលមានស្ថាប័នតុលាការ ជាអ្នកអនុវត្តដោយតម្លាភាព អព្យាក្រិត្យ និងមិនលំអៀង។ ក្នុងស្ថាប័នតុលាការ​ត្រូវមាន​មន្រ្តីតុលាការជាអ្នកធ្វើការស៊ើបសួរ និងអង្កេតរកភស្តុតាង។ មន្រ្តីតុលាការរួមមានចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា ដែល​ជាអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចចោទប្រកាន់ ឬមិនចោទប្រកាន់ចំពោះមុខតុលាការ ដោយឈរលើការវិនិច្ឆ័យផ្អែកលើ​អង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ ប្រកបដោយឯករាជ្យ អព្យាក្រិត្យ និងសុច្ចរិតភាព។

ទស្សនាវដ្ដីមនោរម្យ.អាំងហ្វូ នឹងលើកយកករណីទាក់ទិននឹងការចាប់ខ្លួន ក្នុងបទល្មើសជាក់ស្តែង និងមិនជាក់ស្តែង​មកពន្យល់នាពេលក្រោយ ដោយសំអាងទាំងស្រុងតាមក្រមព្រហ្មទណ្ឌនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឆ្នាំ២០០៩នេះ៕

--------------------------------------------------
ដោយ អ៊ុម វ៉ារី (ទំនាក់ទំនង៖ [email protected]) - ភ្នំពេញថ្ងៃទី០៥ មេសា ២០១៤